Φιλεντέμ. Η ιστορία του τραγουδιού που δεν ήταν όπως το ξέρουμε

Λίγοι ξέρουν ότι στην πραγματικότητα ο γνήσιος αρχικός στίχος δεν ήταν καν "Φιλεντέμ" αλλά "Φίλε Εντέμ". 



Το τραγούδι ήταν η αγωνιώδης επίκληση των Χριστιανών στον Τούρκο Αγά Εντέμ, που εξόντωνε άλλοτε με δυσβάστακτη φορολογία κι άλλοτε με διωγμούς τις φαμίλιες τους. Την δεκαετία του 1930 -που Κεμάλ και Βενιζέλος πάσχιζαν να θέσουν βάσεις ελληνοτουρκικής φιλίας- το τραγούδι ακουγότανε στη Σμύρνη και στην Πόλη.

 Ένα πλοίο με Τούρκους ναύτες που έδεσε στο λιμάνι του Ρεθύμνου, το φερε στην Κρήτη. Ο Στέλιος Φουσταλιέρης -από τους τελευταίους πια πρωτομάστορες της κρητικής μουσικής που χάθηκαν- έπεισε τους Τούρκους ναυτικούς να το μουρμουράνε συνεχώς, μέχρι να πιάσει το σκοπό και να τον αναπαράγει με το μπουλγαρί του. Έπειτα του φτιαξε λόγια ταιριαστά με τον Τούρκικο αμανέ:
 

«Μια Τουρκοπούλα στο τζαμί πάει να προσκυνήσει, γιαλελέλι, τοάδες κάνει στο θεό για ν' αλλαξοπιστήσει.

Φίλε Edem , ωχ αμάν, αμάν.

Τουρκοπούλα, ο φερετζές σου κρύβει μέσα τσ' ομορφιές σου, κρύβει μέσα τσ' ομορφιές σου, Τουρκοπούλα, ο φερετζές σου.

Μια Τουρκοπούλα στο τζαμί, "Αλλάχ, Αλλάχ" φωνάζει, γιαλελέλι, Κι όταν θα πει το "μπιρ Αλλάχ" μεσ' στην καρδιά με σφάζει.

Φίλε Edem , ωχ, αμάν, αμάν.

Τα νεότερα χρόνια, το τραγούδι άλλαξε μορφή με τους στίχους του Νίκου Ξυλούρη κι έγινε πια το γνωστό «Μια παντρεμένη αγαπώ...».

** Στη φωτογραφία ο Στέλιος Φουσταλιέρης, "δημιουργός" της κρητικής εκδοχής του παλιού Φίλε Εντέμ με το μπουλγαρί ανά χείρας. Το παλαιότερο νηκτό τρίχορδο της Κρήτης που μέχρι την δεκαετία του 1920 συνόδευε τη λύρα. Το λαγούτο το διαδέχτηκε και το .. αφάνισε.

Πηγη: ekriti.gr